لوطی(پهلوان،عیار،داش مشدی) *«قسمت اول»

حسین کرد شبستری

لوطی در لغتنامه دهخدا به هرزه کاره، قمار باز و شرابخوار (غیاث از چراغ هدایت)، در غیاث از مصطلحات به مفهوم بی باک و نامقیدی آمده. با کلمات رند، حریف، شوخ و شلتاق مترادف دانسته شده است. لوطیگری اما به صفت لوطی، جوانمردی، بخشندگی، آزادگی و کسیکه از آداب لوطیان بوئی و بهره ای برده باشد معنی شده است. از لحاظ تاریخی شاید بهتر باشد به لغت پهلوان توجه کنیم!. پهلوان ترکیبیست از پَهلوَ + آن و آن را منسوب به پَهلوَ سرزمین پارت دانسته اند (مانند زبان پَهلوَی) که مردمانش به توانائی و دلیری شهرت داشتند. سنتهای ایشان هم که آمیزه ای از سلحشوری و جوانمردی بوده است نزد ایرانیان به سنت پهلوانی مشهور گشت و بر زندگی و حماسه های ایرانیان تأثیر بسیاری گذاشت. پهلوانی آئینی ست باستانی و ریشه آن به زمان اشکانیان باز میگردد. اسطوره های پهلوانی در فرهنگ ایرانی، پهلوانان شاهنامه اند. برخی از پژوهشگران سرآغاز جوانمردی و فتوت را ایران خاصه ایران پیش از اسلام میدانند. سعید نفیسی معتقد است؛ سرآغازاین جریان از جوانب تاریخ اجتماعی ایران پیش از اسلام شکل گرفته است. مهرداد بهار آنرا در سابقه پهلوانی تاریخ ایران جستجو میکند. ملک الشعرای بهار سرآغاز جوانمردی را در ایران و به طور خاص از میان اسواران عصر قدیم و در دوره هخامنشی میداند. منشور(استوانه) کورش کبیر شاهدی دیگر از اندیشۀ سنت جوانمردی و مرام آزادگی در میان جامعه ایران باستان است.                                                                                                        با ظهور اسلام و سیستم طبقاتی جدید رفته رفته پهلوان و پهلوانی از رونق افتاد و به حاشیه رانده شد اما از قرن دوم و سوم(ه ش) شاهد ظهور عیاران و عیاری هستیم که در این باب ملک الشعرای بهار معتقد است؛ لفظ عیار همان «ای یار» فارسی یا «ادی یار» پهلوی ست که از یاری رسانیدن گرفته شده است. عیار به زیرک، چالاک، حیله بازمکار و جوانمرد نیز معنی است.                                        
عیاران اصول اخلاقی و مبارزاتی ویژه ای را برگزیده و کمک به فقیران را پیشه خود ساخته بودند در عین حال گاهی [در طول تاریخ] به راهزنی و غارت کاروانها نیز دست میزدند از همین روی برخی واژه عیار را مترادف دزد، طرار و  شبرو دانسته اند. شیخ عطار نقل کند: پیر وقت واز کبار مشایخ بود... در میان بیابان مرو و بارود خیمه زده بود و پلاسی پوشیده و کلاهی پشمین بر سر و تسبیح در گردن افکنده و یاران بسیار داشت؛همه دزد و راهزن، هر مال پیش او بردندی و او قسمت کردی (تذکرة الاولیا به تصحیح دکتر محمد استعلامی[ص 89 تا 90]).                                                                                                                                  
بی تردید مشهورترین عیار؛ یعقوب لیث صفار میباشد که حتی موفق شد با سپاهی از عیاران بر خلیفه زمان فائق آمده سلسله صفاریان را بنا نهد. پس از فروپاشی صفاریان تو گوئی عیاری هم برافتاد به نحویکه برای صدها سال کمتر نشانی از پهلوانان یا عیاران در زندگی اجتماعی ایرانیان می بینیم، تا در دوران حکمرانی صفویان. با ظهور صفویه و رسمی شدن مذهب شیعه دگربار شاهد پیدایش پهلوانی هستیم. پهلوانی در دوره صفویه بابرخی مفاهیم اسلامی ممزوج گشت. مولا علی(ع) در آئین پهلوانی بعد از شیعه معمولا به عنوان سمبل یک پهلوان کامل مطرح میشود. در عهد صفویه شاهد رونق دوباره زورخانه ها و بالتبع دمیدن روح فتوت و جوانمردی در میان پهلوانان هستیم. شاید بتوان گفت: مرام نیکو در اخلاق پهلوانان زمانه جای گرفت و نهادینه شد. پوریای ولی و حسین کرد شبستری بارزترین پهلوانان پرورش یافته این مکتب هستند.
«ادامه در قسمت دوم»