خواجه نظام الملک یکی از مقتدرترین وزیران شاهان سلجوقی بود. او ابتدا در دربار آلب ارسلان به وزارت رسید و همچنین آموزگار ولیعهد خردسال او ملکشاه بود.پس از مرگ آلب ارسلان؛ ملکشاه نوجوان با مساعدت خواجه نظام الملک به پادشاهی رسید از آن پس به مدت «۲۹» سال در این مسند منشا خدمات ارزنده ای شد. سلجوقیان مشخصا ملکشاه در دوران وزارت او به اوج ثبات و قدرت رسیدند.
از ارزشمندترین کارهای نظام الملک؛ همت و تشویق او برای ساخت مدرسه[دانشکده] در تمام نقاط کشور بود. این دانشگاه ها به اقتباس از نام وی به مدارس نظامیه مشهور شدند و از مهمترین آنها باید به نظامیه های: بغداد -موصل -نیشابور -بلخ -هرات -مرو -آمل -گرگان -بصره -شیراز و اصفهان اشاره کرد. احتمالا این نظامیه ها سرمشق ساختن دانشگا ها در آینده بوده اند.
در مورد همکلاسی بودن خواجه با خیام و حسن صباح با توجه به مستندات تاریخ بیشتر به افسانه میماند تا واقعیت گرچه شواهد محکمی دال بر همکاری خواجه با خیام برای تنظیم تقویم جلالی موجود است.
خواجه نظام الملک «۳۵» روز قبل از وفات ملکشاه سلجوقی به قتل رسید. بسیاری ترور او را به فرقه اسماعیلیه و فدائیان حسن صباح نسبت میدهند اما روایتهای دیگری از جمله ترور او به اشاره ترکان خاتون همسر ملکشاه که میدانست نظام الملک با ولیعهدی پسرش مخالف است نیز وجود دارد.
نظام الملک نویسنده کتابی به نام سیاستنامه یا سیرالملوک نیز هست.- آرامگاه خواجه نظام الملک در بنائی مشهور به: «دارالبطیخ» واقع در کوچه نظام الملک در محله احمدآباد اصفهان به شماره «۹۹» در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
